ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ՕՎԿԻԱՆՈՍ, ԴՐԱ ՄԱՍԵՐԸ

Երկրագնդի մակերեսի 7/10 մասն զրաղեցնում է ջրային տարածքր, որը հայտնի է Համաշխարհային օվկիանոս անվանմամբ:

 

Երկրագնդի միասնական, ընդարձակ ջրային տարածությունը որը ողողում է մայրցամաքների և կղզիների ափերը կոչվում է Համաշխարհային օվկիանոս:

 

Համաշխարհային օվկիանոսը մայրցամաքներով և կղզիներով պայ­մանականորեն բաժանվում է չորս առանձին օվկիանոսի՝ Խաղաղ, Ատլանտյան, Հնդկական և Հյուսիսային Սառուցյալ : Շատ հաճախ առանձնացնում են մեկ օվկիանոս ևս՝ Հարավայինը, որր ողողում է Անտարկտիդայի ափերը:

 

Խաղաղ օվկիանոսը տարածքով ամենամեծն է: Այն ավելի րնդարձակ տարածություն է զրաղեցնում, քան ամրողջ ցամաքը:

 

Մեծությամբ երկրորդն Ատլանտյան օվկիանոսն է, երրորդր՝ Հնդկականը, և ամենափոքրը՝ Հյուսիսային Սառուցյալը:

 

Օվկիանոսի մաս են կազմում նաև ծովերը, ծովածոցերը, նեղուցները:

 

Ծովերն օվկիանոսի այն մասերն են, որոնք քիչ թե շատ խորացել են ցամաքի մեջ, օվկիանոսներից տարբերվում են հատակի ռելիեֆով, ջրի հատկություններով, բուսական ե կենդանական աշխարհով: Օրինակ, Միջ­երկրական ծովը, Սև ծովը և այլն:

 

Օվկիանոսի կամ ծովի այն մասերր, որոնք առավել շատ են ներթա­փանցել ցամաքի մեջ, կոչվում են ծովածոցեր: Օրինակ, Բենգալյան ծոցր: Ջրային ավազաններն իրար միացնող կամ ցամաքներն իրարից բա­ժանող բնական ջրային նեղ տարածքներր կոչվում են նեղուցներ: Օրինակ, Ջիբրալթարի նեղուցը:

 

Համաշխարհային օվկիանոսի ջուրը, ներթափանցելով ցամաքի մեջ, վերջինս խիստ մասնատել է, ինչի հետևանքով առաջացել են բազմաթիվ կղզիներ և թերակղզիներ:

 

Ցամաքի համեմատաբար փոքր տարածքներր, որոնք բոլոր կողմերից շրջապատված են ջրով, կոչվում են կղզիներ: Ի տարբերություն կղզիների, թերակղզիները ոչ բոլոր կողմերով են շրջապատված ջրով: Դրան մի կողմով միացած են ցամաքին:

 

Համաշխարհային օվկիանոսի հատակը ցամաքի մակերևույթի նման անհարթ է: Այնտեղ կարելի է հանդիպել առանձին լեռների, լեռնաշղթանե­րի, ընդարձակ հարթությունների, խոր անդունդների:

 

Համաշխարհային օվկիանոսի ամենախոր իջվածքը Մարիանյանն է՝ 11022 մ, որը գտնվում է Խաղաղ օվկիանոսում:

 

Օվկիանոսի խորությունը չափում են ձայնային խորաչափ (էխոլոտ) կոչվող սարքով, որր տեղադրվում է հատուկ նավերի վրա: Խորությունները չափում են հետևյալ կերպ. հաշվում են խորաչափից արձակած և հատակից անդրադարձած ձայնի անցած ժամանակը, որը, ենթադրենք, 8 վայրկյան է, բաժանում երկուսի (գնալու և վերադառնալու համար) և բազմապատկում օվկիանոսի ջրում ձայնի արագությանը՝ մոտ 1500 մ/վ, ստանում խորությունը՝ 1500 ■ 8 : 2 = 6000 մ:

 

Օվկիանոսի ջուրը տաքանում է Արեգակից:

 

Ամենատաք ջրերը հասարակածային շրջանի ջրերն են, որտեղ օվկիանոսի մակերևույթին ջերմաստիճանը 28-30 0C է:Դեպի բևեռներ ջրի ջերմաստիճանն աստիճանաբար նվազում է և մերձբևեռային շրջաններում դառնում -1-ից -20 C:

 

Համաշխարհային օվկիանոսի ջուրն ունի դառնա­ղի համ: Օվկիանոսի ջրի մեկ լիտրում պարունակվում է միջինը 35 գ աղ (35 գ/լ): Ամենաաղի ծովր Կարմիրն է՝ 41 գ/լ աղ:

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

 

1. Ի՞նչ է Համաշխարհային օվկիանոսը: Որո՞նք են դրա մասերը:

Համաշխարհային օվկիանոսը երկրագնդի միասնական, ընդարձակ ջրային տարածությունն է, որը ողողում է մայրցամաքների և կղզիների ափերը։ 

2. Ի՞նչ են ծովը, ծովածոցը և նեղուցը: Բերեք օրինակներ:

Ծով՝

 

Ծովերն օվկիանոսի այն մասերն են, որոնք քիչ թե շատ խորացել են ցամաքի մեջ, օվկիանոսներից տարբերվում են հատակի ռելիեֆով, ջրի հատկություններով, բուսական ե կենդանական աշխարհով:

 

Ծովածոց՝

 

Ծովածոցերը օվկիանոսի կամ ծովի այն մասերն են, որոնք առավել շատ են ներթափանցել ցամաքի մեջ, կոչվում են ծովածոցեր։

 

Նեղուց՝

 

Նեղուցները ջրային ավազաններն իրար միացնող կամ ցամաքներն իրարից բաժանող բնական ջրային նեղ տարածքներն են։

3. Ի՞նչ են կղզին և թերակղզին: Բերեք օրինակներ:

Կղզին համեմատաբար փոքր ցամաքային տարածք է, որը ամեն կողմից շրջապատված է ծովերի և օվկիանոսների։ Իսկ թերակզին դա նույնպես համեմատաբար փոքր ցամաքային տարածք է, բայց այն ամեն կողմից շրջապատված չէ օվկիանոսների և ծովերի։ Թերակղզիները մի կողմից շրջապատված են ցամաքի, իսկ մյուս կողմից՝ ջրային տարածքների։

4. Ինչպե՞ս է փոփոխվում օվկիանոսի ջրի ջերմությունը: Որքա՞ն է ջրի աղիությունը:

Օվկիանոսի ջրի մեկ լիտրում պարունակում է միջինը 35 գ աղ։

” Գործնական քերականություն ” դասարանական աշխատանք

336. Նախադասությունը գրի՛ր առանց այն բառերի կամ բառակապակցությունների, որոնք պատասխանում են փակագծում տրված հարցին:

 

Մի հարուստ մարդ իր փոքրիկ խանութում արդար մեղր էր ծախում: (ինչպիսի՞, ո՞ր)

Մի մարդ իր խանութում մեղր էր ծախում։ 

Փաթեթում բամբուկե փորագրված գավազան էր, փոքրիկ, ասեղնագործ թասակ և սև ու դեղին թիկնոց, որի լայն օձիքի վրա ապշեցուցիչ գեղեցիկ նախշեր էին գործված: (ինչպիսի՞, ո՞ր)

Փաթեթում փորագրված գավազան էր, թասակ, թիկնոց, որի օձիքի վրա նախշեր էին գործված։

Մեզնից ոչ հեռու կանգնած մատղաշ ծառը կորացել էր, իսկ նրա կատարից հաստ օղակով կախված լիանայի վրա մի թռչուն էր թառել: (որտե՞ղ)

Մեզնից կանգնած մատղաշ ծառը կորացել էր, իսկ նրա հաստ օղակով կախված լիանայի վրա թռչուն էր թառել։

Բեռնատարները նշանակված ժամից մեկուկես ժամ շուտ եկան: (ե՞րբ)

Բեռնատարները եկան։

Մի րոպե լիանայի վրա նստած մնալուց հետո թռչունը ցած թռավ ու առաջ շարժվեց տարօրինակ, մեծ ցատկերով, անհետացավ քարերի մեջ: (ե՞րբ, որտե՞ղ)

Նստած մնալուց թռչունը ցած թռավ ու առաջ շարժվեց տարօրինակ, մեծ ցատկերով անհետացավ։

Այդ ընթացքում ծառի գագաթը բարձրացած որսորդը երկար պարաններով երկու մեծ պարկ իջեցրեց, որոնց մեջ չղջիկներն էին: (ե՞րբ. որտե՞ղ)

Այդ բարձրացած որսորդը երկար պարաններով երկու մեծ պարկ իջեցրեց, որոնց մեջ չղջիկներ էին։

Առավոտ ծեգին հավաքեցինք մեր հանդերձանքը և ճամփա ընկանք: (ե՞րբ, ի՞նչը)

Հավաքեցինք և ընկանք։

337. Նախադասության ընդգծված բառերից յուրաքանչյուրն ի՞նչ հարցի է պատասխանում: Կետադրությանն ուշադրություն դարձրո՛ւ և փորձիր բացատրել: 

Սուրդ կամ վահանդ նվիրիր տղային:

Սուր-(ինչիպիսի՞)

 

Վահան-(ի՞նչ)

Ամեն առավոտ անձամբ կերակրում էր իր թռչուններին և շներին:

Թռչուններ-(ինչե՞ր)

 

Շներ-(ինչե՞ր)

Քամին ու ալիքը ընկերներ են:

Քամի-(ի՞նչ)

 

Ալիք-(ի՞նչ)

Հենց ցանկապատի մոտ կանգնած էր մի վիթխարի վրան, որտեղից լսվում էր անպատմելի աղմուկ՝ վնգստոց, կաղկանձ, ծղրտոց, փնթփնթոց, խռխռոց ու ճիչեր:

Վնգստոց, կաղկանձ, ծղրտոց, փնթփնթոց, խռխռոց, ճիչեր  —  (ինչե՞ր)

Մայրս, քույրս, Սոֆին, Ջեկին ու ես գնում ենք մի վանդակից մյուսի մոտ, տանում հաց, կաթ, միրգ ու մսի կտորներ:

Մայր, քույր, Սոֆի, Ջեկի, ես=(ո՞վ)

 

Հաց, կաթ, միրգ, մսի կտորներ=(ի՞նչ, ինչե՞ր) 

 

338. Նախադասությունն ընդարձակի՛ր՝ փակագծում տրված հարցին պատասխանող բառեր գրելով կետերի փոխարեն:

 

Ո՛չ արջերը , ո՛չ  առյուծները , ո՛չ էլ  վագրերը չեն խաբի աղվեսին, նա բոլորից էլ խորամանկ է: (ինչե՞րը)

Ճամպրուկները , շորերը   , կոշիկներն ու  ուտելիքները վերցրինք ու ճամփա ընկանք: (ինչե՞րը)

Մի գիշերում ամբողջ անտառը լցվեց  գազաններով , թռչուններով և  լույսերով : (ինչերո՞վ)

Փողոցում , բակում կամ անտառում  պետք է փնտրեք: (որտե՞ղ)

Ուսուցիչները , մայրիկները , հայրիկներն  ու երեխաները  պիտի գտնեն գանձը: (ովքե՞ր)

 

339. Նախադասությունն ընդարձակի՛ր՝ փակագծում տրված հարցին պատասխանող մի քանի բառ կամ բառակապակցություն ավելացնելով: Դրանք և, ու, կամ բառերով կապի՛ր կամ ստորակետով բաժանի՛ր:

 

Օրինակ՝

Նա շատ է ճամփորդել: (ինչո՞վ) — Նա գնացքով, նավով ու օդանավով շատ է ճամփորդել:

 

Օդում տեսավ: (ինչե՞ր)

Նա օդում տեսավ ամպեր, աստղեր, թռչուններ։

Բազմագույն ու բազմաբույր ծաղիկներ կան: (որտե՞ղ)

Լեռան լանջին բազմագույն ու բազմաբույր ծաղիկներ կան:

Հինգ րոպե առաջ դուրս եկան: (ովքե՞ր)

Մարդիկ հինգ րոպե առաջ դուրս եկան։

Վաղուց դեղին են: (ինչե՞րը)

Տանիքները վաղուց դեղին են:

340. Նախադասությունն ընդարձակի՛ր՝ փակագծում տրված հարցին պատասխանող մի քանի բառ կամ բառակապակցություն ավելացնելով: Դրանք և, ու, կամ բառերով կապի՛ր կամ ստորակետով բաժանի՛ր:

 

Այդ անգամ բազմաթիվ երեխաներ (ինչերի՞ն) ներկա եղան:

Այդ անգամ բազմաթիվ երեխաներ ներկայացումներին ներկա եղան: 

Փորձարարը (ո՞ւմ) խնդրեց, որ մոտենան:

Փորձարարը դերասաններին խնդրեց, որ մոտենան։ 

(Ինչպիսի՞) մետաղը ինձ շատ էր զարմացրել:

Ոսկի մետաղը ինձ շատ էր զարմացրել: 

Մաթեմատիկան (ինչպիսի՞) գիտություն է:

Մաթեմատիկան ճշգրիտ գիտություն է: 

(Ե՞րբ) հանդիպում եմ նրան ու ինձ հետաքրքրող հարցեր տալիս:

Առավոտյան  հանդիպում եմ նրան ու ինձ հետաքրքրող հարցեր տալիս:

(Որտե՞ղ) ես շատ բան իմացա դրանց մասին:

Դպրոցում ես շատ բան իմացա դրանց մասին։ 

 

Կոտորակների կրճատումը։ Կոտորակների հավասարություն ՄԱՍ 2

Կոտորակների կրճատումը

 

Կոտորակը կրճատելու համար անհրաժեշտ է կոտորակի համարիչն և հայտարաը բաժանել, նրանց ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարի վրա։

 

Օրինակ1՝

 

Կրճատենք 2114 կոտորակը

 

(21,14)=7

 

21:7=3

 

14:7=2

 

2114=32

Կոտորակների հավասարության պայմանը

 

Երկու սովորական կոտորակներ իրար հավասար են, եթե առաջին կոտորակի համարիչի և երկրորդ կոտորակի հայտարարի արտադրյալը հավասար է առաջին կոտորակի հայտարարի և երկրորդ կոտորակի համարիչի արտադրյալին։

Օրինակ՝617 =1234

 

 

 

6 ‧ 34=17‧ 12

 

204=204

 

Առաջադրանքներ

 

Կրճատեք կոտորակները

 

1232= 1\2

1821=6\7

 

1012=5\6

 

1015=2\3

 

840=1\5

 

812=2\3

 

1632=1\2

 

975=?

 

25100=1\4

 

624=1\4

 

3648=4\3

Իրար հավասա՞ր են արդյոք կոտորակները.

1715 x 1517

 

38 = 1232

 

67 = 1821

 

1520 x 4540

 

54 =1012

 

1520 x 4543

 

50250 = 15

Աստղանիշը փոխարինե՛ք այնպիսի թվանշանով, որ ստանաք

 

 

կանոնավոր կոտորակ

 

229239,617634, 1343,158198

 

 

 

անկանոն կոտորակ

 

496126, 6454,966 6,197178